Voor beleggers was 2022 een jaar om snel te vergeten. Het vlotte herstel van de wereldeconomie in 2021, na twee zware coronajaren, leidde aan het eind van dat jaar tot een oplopende inflatie. Deze geldontwaarding zou tijdelijk zijn, meenden bijvoorbeeld de centrale bankiers van de Amerikaanse Fed. Maar dat ‘transitoire karakter’ van de inflatie bleek ijdele hoop. 

Inflatie en rentes hard omhoog
Toen de inflatie in de VS in maart al richting de 8% ging, verhoogde de Fed de rente voor het eerst. Dat was het startsein voor een aantal forse renteverhogingen: de Amerikaanse beleidsrente steeg in zeven stappen van 0,25% naar 4,5%. De Europese Centrale Bank (ECB) volgde in juli met een eerste renteverhoging van 0,5%, gevolgd door nog drie verhogingen van de beleidsrente. De beleidsrente van de ECB bedroeg aan het einde van het jaar 2,5%.

De gevolgen van de snel stijgende inflatie en rentes waren vergaand, zo noteerden aandelen- en obligatiemarkten in 2022 wereldwijd dikke minnen. Als rentes stijgen, heeft dit in de regel een negatief effect op de aandelenmarkten, omdat beleggen in obligaties relatief aantrekkelijker wordt. Zeker in een sector als technologie, gingen de aandelenkoersen van big techs als: Amazon, Meta, Alphabet en Microsoft (na jarenlange stijgingen) met tientallen procenten naar beneden. Deels omdat door de oplopende rente de toekomstige winsten van de techbedrijven minder waard worden en beleggers die winsten terugrekenen naar de contante waarde nu. De Amerikaanse technologie-index Nasdaq noteerde over 2022 dan ook een min van ruim 33% (in lokale valuta), de bredere S&P 500 daalde met ruim 19% (in lokale valuta). Daarbij viel het verlies van de AEX met bijna 14% nog mee. “Bovendien werden beleggers steeds meer bevangen door recessievrees. Logisch, want door de oplopende rente wordt het voor bedrijven en consumenten duurder om geld te lenen. Als dan ook de prijzen hard stijgen, met name van energie, valt de economische activiteit na verloop van tijd terug. En zit je voor je ’t weet in een recessie”, constateert Leon.

Vanaf eind februari 2022, toen Rusland buurland Oekraïne binnenviel, versnelde de inflatie alleen maar. Door de oorlog liepen energieprijzen vooral in Europa gedurende het jaar steeds verder op, gevolgd door enorme prijsstijgingen in voeding en andere producten. In Nederland steeg de consumentenprijsindex (CPI), de inflatiebarometer van het CBS, in oktober bijvoorbeeld met 12,1% (vergeleken met oktober 2021). Over het hele jaar kwam de inflatie in Nederland uit op 9,6%. In de eurozone bedroeg de inflatie over 2022 9,2%, in de VS 6,5%.

Afscheid van Russische beleggingen
De oorlog in Oekraïne had, naast de invloed op financiële markten in zijn algemeenheid, ook een meer directe invloed op de beleggingsportefeuille van SSPF. Een klein gedeelte van het pensioenvermogen was geïnvesteerd in Russische aandelen en obligaties. Na de inval in Oekraïne besloot het bestuur om de Russische beleggingen af te stoten. Omdat dit slechts een beperkt deel van de beleggingsportefeuille betrof, was de impact hiervan minimaal.

Obligaties zwak, dollar sterk 
Ook obligatiemarkten gingen in 2022 hard onderuit. Als rentes stijgen, kunnen beleggers immers nieuw uitgegeven obligaties met een hogere rente kopen, waardoor de huidige obligaties in portefeuille minder waard worden. Vooral langlopende obligaties hebben te maken met deze wetmatigheid. Minder kredietwaardige vastrentende waarden als bedrijfsobligaties met een lage rating, hadden relatief minder last van de hogere rente, maar hun rendement kreeg vooral een knauw door de gestegen opslag voor kredietrisico. Leon wijst daarnaast op de toegenomen kracht van de dollar: “We zagen de waarde van de dollar ten opzichte van de euro sterk oplopen. Aan de ene kant als gevolg van forse Amerikaanse renteverhogingen, aan de andere kant omdat de dollar in tijden van hoge turbulentie gezien wordt als veilige haven. Zo kreeg je begin 2022 voor een euro nog 1,13 dollar, in het najaar ging dat naar pariteit; toen was de euro dus evenveel waard als de dollar. Dat was lang ondenkbaar, we zagen dat in 2002 voor het laatst.”

Leon noemt nog een paar andere, wonderlijke verstoringen in de wereldeconomie die dit verslagjaar typeren: “Door het Chinese zerotolerance coronabeleid viel de Chinese groei in 2022 hard terug. Dit beleid zorgde er ook voor dat China, als exportmotor van de wereld, veel minder in staat was om westerse landen te voorzien van producten en halffabricaten. Daarnaast ondervond de industrie, zoals de auto-industrie, veel hinder van de wereldwijde chiptekorten. En vergeet ook niet de Britse ex-premier Liz Truss die met haar economische plannen wereldwijd de wenkbrauwen deed fronsen met als gevolg veel economische onzekerheid met name in het Verenigd Koninkrijk.”    

Flinke stijging dekkingsgraad
Hoe presteerde SSPF in dit turbulente jaar? Het pensioenfonds boekte een rendement van bijna -19%, maar zag tegelijkertijd een flinke stijging van de nominale dekkingsgraad van 130,6% naar circa 138%. Belangrijker nog is de stijging van de reële dekkingsgraad, benadrukt Leon: “Die liep op van 84% eind 2021 naar circa 88% ultimo 2022. We sturen sinds vorig jaar in mindere mate op de gebruikelijke nominale dekkingsgraad en steeds meer op de reële dekkingsgraad. Die beslissing hebben we genomen na een uitgebreide ALM-studie in 2021. We streven naar een reële dekkingsgraad van boven de 100.” Doel hiervan is dat het pensioenfonds niet alleen aan de huidige pensioenverplichtingen kan voldoen, maar ook voldoende financiële middelen in huis heeft om de pensioenen nu en in de toekomst te verhogen met de stijging van de prijzen. Wat leidt tot een daadwerkelijk waardevast pensioen, voor alle deelnemers. Leon: “In ons Journey Management Plan hebben we vastgelegd dat zodra de reële dekkingsgraad bepaalde niveaus bereikt, dat we dan derisken, oftewel risico afbouwen. In 2022 is op basis van het plan al de eerste stap gezet in het afbouwen van de risico’s: het percentage return-seeking assets - zoals aandelen en private equity - hebben we teruggebracht van 50% naar 40%. Tegelijk hebben we onze renteafdekking verder opgeschroefd, van 30% naar 50%. Door het afbouwen van risico’s bij hoge dekkingsgraden creëren we enerzijds een stabielere en robuustere financiële positie en zorgen we er tegelijkertijd voor dat de kans afneemt dat we in de gevarenzone komen.” 

Belegd vermogen per deelportefeuille 
Het belegd vermogen van SSPF daalde van circa €33 miljard eind 2021 naar €26,1 miljard per ultimo 2022. Dat het vermogen daalt, is vanuit een pure beleggingsbril niet fijn om te zien, maar bij de daling hoort een belangrijke kanttekening, constateert Leon: “Je moet het rendement bij een pensioenfonds te allen tijde in relatie zien tot de pensioenverplichtingen. Door onze beleggingsstrategie ademt het vermogen van SSPF namelijk in zekere mate mee met onze pensioenverplichtingen. De daling van die pensioenverplichtingen, als gevolg van de sterk gestegen rente, verklaart dan ook grotendeels de daling van het belegd vermogen. Per saldo is de financiële positie van het pensioenfonds niet verslechterd, maar juist verbeterd!”

Het pensioenfonds besteedt veel aandacht aan het creëren van een robuuste portefeuille, vervolgt Leon. “Zo behaalden we met onze return-seeking assets dit jaar een rendement van -9,3%, terwijl de brede aandelenmarkten -14% noteerden. Een robuuste portefeuille creëren we door gespreid en gediversificeerd te beleggen. Zo beleggen we naast aandelen, die het dus overall het slechtst deden, ook in andere beleggingscategorieën. Die deden het dit verslagjaar aanzienlijk beter, waaronder private equity met een licht negatieve performance van -1%, hedgefondsen met een plus van circa 2% en vastgoed met een rendement van +9%. Dat laatste is goed te verklaren: de huuropbrengsten van kantoren, winkels en huizen worden in de regel jaarlijks verhoogd met de inflatie, dus daardoor is vastgoed een gewilde beleggingscategorie.” En staatsobligaties? “Die deden het ronduit beroerd door de historische stijging van de rente. Dit is overduidelijk een van de slechtste jaren geweest voor beleggingen in staatsobligaties.”

Doelstelling deelportefeuilles
De beleggingen van SSPF zijn onderverdeeld in drie deelportefeuilles. De al genoemde deelportefeuille return-seeking assets (40% van het totale belegde vermogen) omvat een grote variëteit aan onder meer: aandelen, risicovolle obligaties, private equity-beleggingen, vastgoed en hedgefondsen. Deze deelportefeuille heeft als doel om zoveel mogelijk rendement te leveren, waarbij er tegelijkertijd veel aandacht uitgaat naar risicospreiding. De andere twee deelportefeuilles, goed voor 60% van het totaal belegde vermogen, betreffen: matching assets (bevat onder andere rentederivaten en staatsobligaties) en liquidity & investment grade assets (met onder andere kortlopende staats- en bedrijfsobligaties en hypotheken). De matching assets zijn erop gericht om optimaal aan de verplichtingen te kunnen voldoen; deze deelportefeuille heeft dan ook als doel de rentegevoeligheid van de toekomstige pensioenuitkeringen zo goed mogelijk te matchen. De liquidity & investment grade assets hebben als doel om liquiditeit te verschaffen, in zekere mate de verplichtingen te volgen en met beperkt risico naar een bescheiden rendement te streven.

De portefeuille return-seeking assets scoorde in 2022 een beleggingsrendement van -9,3%, de matching assets- en de liquidity & investment grade assets-portefeuille leverden in 2022 als gevolg van de rentestijging eveneens negatieve rendementen op van respectievelijk -28,3% en -9,6%.